Wordt Zuid-Europa een woestijn?

Mede door klimaatverandering is droogte een terugkerend probleem in landen in Zuid-Europa. In sommige gebieden is zelfs al sprake van verwoestijning. Er is echter meer aan de hand dan alleen stijgende temperaturen en veranderende neerslagpatronen. In dit artikel kom je meer te weten over waarom onder andere in Zuid-Europa woestijnen dreigen te ontstaan.

Lees ook: zo werkt klimaatverandering.

Wat is een woestijn?

Een woestijn is een gebied waar weinig neerslag valt en weinig groeit. Veel mensen denken bij een woestijn ook aan verzengende hitte, maar dit hoeft helemaal niet. In de Gobi-woestijn in China en Mongolië zijn in de winter temperaturen rond -20 graden gebruikelijk. Nog veel kouder is het op Antarctica met soms temperaturen onder -50 graden. Het koudste continent op aarde is ook de grootste woestijn op aarde. Op zo’n 75% van de oppervlakte van Antarctica valt minder dan 200 mm per jaar en in een groot deel zelfs minder dan 50 mm.

Daarnaast zijn er, doordat de lucht heel droog is, in een woestijn grote verschillen in de temperatuur overdag en ’s nachts. Droge lucht warmt bij zonnig weer snel op. In de Sahara is 40 graden midden op de dag heel gebruikelijk, maar als de zon onder is kan de temperatuur heel snel dalen. Soms zelfs tot het vriespunt.

Regionaal al sprake van een woestijn in Europa

In onder andere delen van Spanje, Zuid-Portugal en op Sicilië zijn er gebieden die er uitzien als een woestijn en het eigenlijk ook al zijn. De twee bekendste zijn: Bardenas Reales in het noordoosten van Spanje (in de buurt van Zaragoza) en de Tabernas-woestijn in Zuid-Spanje, ten noorden van Almería. De Tabernas-woestijn is bekend van spaghettiwestern-films, zoals: The Good, the Bad and the Ugly.

Het lijkt een cowboy-stadje in de Verenigde Staten, maar dit is in Spanje. Foto: Adobe Stock / Fotomicar

Wat geven klimaatmodellen aan?

Het opwarmende klimaat veroorzaakt veranderingen in het gemiddelde luchtdrukpatroon. De nieuwste klimaatmodellen geven vooral in Frankrijk een afname van de zomerneerslag. In Zuid-Europa verandert er aan de gemiddelde neerslagsom weinig. (bron: KNMI)

Wel is het zo dat er door hogere temperaturen meer verdamping plaatsvindt dan vroeger, waardoor verdroging sneller gaat. Daarnaast is het belangrijk dat de variatie in de neerslag in Zuid-Europa door klimaatverandering toeneemt. Gemiddeld valt ongeveer evenveel regen, maar er zijn nattere natte periodes en langere droge periodes. Dit zien we overigens ook in bijvoorbeeld de Nederlandse zomers.

Een gebied dat nog net geen woestijn is kan na één zeer droog seizoen over het randje vallen. Planten en grassen overleven de zomer niet en erosie doet de rest.

Meerdere redenen voor landdegradatie en verwoestijning

Als het vermogen van grond om gewassen te laten groeien afneemt noemen we dit landdegradatie. Verwoestijning is een extreme vorm van landdegradatie.

Klimaatverandering is niet de enige veroorzaker van regionale landdegradatie. Op veel plaatsen in Europa is menselijk handelen de (grotere) boosdoener. Denk aan: ontbossing, eenzijdige landbouw, overbegrazing en irrigatie. Als je op een plek water aanvoert neemt je het ergens anders weg. Daar daalt dan de (grond)waterstand. Dit is extra gevaarlijk vlakbij zee. Het zoete grondwater wordt dan deels vervangen door zout zeewater, waardoor veel planten niet meer kunnen groeien.

Ook een flinke bosbrand kan tot forse landdegradatie leiden. Het kale landschap is na een bosbrand maandenlang gevoelig voor zowel wind- als watererosie.

Wat kan er aan gedaan worden?

Landdegradatie is op de meeste plaatsen te voorkomen en bovendien omkeerbaar. In veel gevallen is het een strijd tussen economische en maatschappelijke belangen, zoals bij intensieve landbouw en veeteelt. Men kan natuurlijk niet overal zomaar stoppen met het produceren van voedsel, maar in bepaalde gebieden zal intensieve landbouw of veeteelt moeten worden gestopt of verplaatst. Hierdoor kan de natuur en daarmee de grond herstellen.

Conclusie:

Klimaatverandering kan een reden zijn dat gebieden in Zuid-Europa veranderen in een woestijn. Menselijk handelen speelt in veel gevallen een grotere rol en door dit aan te passen kan (verdere) verwoestijning op veel plekken worden voorkomen of teruggedraaid.

Lees ook: waarom is het maken van een klimaatverwachting makkelijker dan het maken van een weersverwachting?