Hoe klimaatverandering zich laat gelden in je wijnglas

De gemiddelde consument merkt het misschien niet, maar de schijnbaar stabiele wereld van wijn is dat allesbehalve geworden. Stijgende temperaturen, grilliger weer en het risico op bosbranden: de nadelige gevolgen van klimaatverandering voor veel van de grote wijnregio’s in de Verenigde Staten en Europa beginnen zich steeds meer te manifesteren. Maar er is ook een andere kant aan het verhaal: sommige regio’s die lang over het hoofd werden gezien, produceren nu opmerkelijke wijnen. En de meer traditionele regio’s blijven niet achter en zoeken koortsachtig naar manieren om zich aan te passen.

Ondanks alle romantiek die verbonden is aan het maken van wijn, is het in wezen landbouw. Klimaatverandering vergroot de kans op droogte in toch al hete en droge gebieden, vermindert de opbrengsten en bedreigt de levensvatbaarheid van de wijnbouw in gebieden zoals Zuid-Spanje, de meeste delen van Frankrijk, Cyprus of Sicilië.

Natuurbranden hebben wijngaarden verscheurd in Napa Valley in Californië en elders in Oregon, maar ook in Zuid-Afrika. En zelfs wijngaarden die werden gespaard, hebben te maken gehad met rook die hun druiven beschadigde. In Frankrijk hebben jaren waarin ongebruikelijke hitte en schadelijke vorst elkaar afwisselen, veranderd hoeveel en welke soorten wijn er worden gemaakt. In de normaal koelere regio’s waar de druiven worden verbouwd om champagne te maken, is de jaarlijkse oogstopbrengst enorm gestegen van de helft van de normale hoeveelheid naar het dubbele. (De regio mag wijn uit een hoogseizoen opslaan om te mengen met wijn uit een laag jaar.)

Maar de stijgende temperaturen hebben andere, onvoorziene effecten gehad. Delen van het Verenigd Koninkrijk, een land dat helemaal niet bekend staat om de wijnproductie, maken nu mousserende wijn, net als in de Romeinse tijd. En ook in Nederland en Vlaanderen wordt steeds meer wijn geproduceerd.

Voor wijnkenners betekent dat veranderingen in de soorten wijnen waar ze al lang van houden en waar die wijnen worden geproduceerd. We zien regio’s die in het verleden niet zo hoog in aanzien stonden en nu uitstekende wijnen produceren. Het VK, Oregon, Nieuw-Zeeland of Oostenrijk waren misschien eerder marginaal, maar ze produceren nu geweldige wijnen.

Initiatieven om zich aan te passen aan de klimaatverandering en om duurzamer wijn te produceren, worden zeker gedreven door wijngaarden, maar ze worden echt gepusht door de grote wijnkopers, inclusief sommeliers in restaurants, wijndistributeurs en detailhandelaren die kunnen zien hoe het klimaat wijn verandert. Consumenten spelen minder een rol omdat de meeste drinkers het verschil niet zullen weten, en de verzamelaars die dat wel doen, vormen een slechts klein deel van de algehele wijndrinkers.

wijnrank

Foto: AS / Winston

In sommige wijnbouwgebieden was de hitte dan weer een zegen

De stijgende temperaturen hebben zeker sommige wijnmakers pijn gedaan, maar in sommige wijnbouwgebieden was de hitte dan weer een zegen. De groeiomstandigheden voor gewilde jaargangen in Bordeaux kwamen vroeger minder vaak voor en soms slechts eens per decennium: 1945, 1947, 1961, 1982, 1996 en 2000. Het waren allemaal erg rijpe jaargangen vanwege de hitte. Maar in het laatste decennium, door de stijgende temperaturen in Bordeaux, zijn wijnen uit 2012, 2015, 2016, 2018 en 2019 allemaal gewild – en hoog geprijsd.

Maar ondanks alle romantiek die verbonden is aan het maken van wijn, is het in wezen landbouw. En het geval Bordeaux is eerder een uitzondering dan de regel. Klimaatverandering vergroot de kans op droogte in toch al hete en droge gebieden, vermindert de opbrengsten en bedreigt de levensvatbaarheid van de wijnbouw in gebieden zoals Zuid-Spanje, de meeste delen van Frankrijk, Cyprus of Sicilië.

Geconfronteerd met steeds drogere seizoenen, nemen boeren vaak hun toevlucht tot water geven aan de wijnstokken, maar dit zet op zijn beurt de waterbronnen onder druk. Uit een onderzoek bleek dat het waterverbruik in de landbouw in Spanje in de twintig jaar sinds 1995 verzesvoudigd was, en dat 70 procent van deze toename te danken was aan het gebruik van irrigatie in de wijnbouw in La Mancha, een droog maar vruchtbaar plateau.

Druivenrank

Foto: Henk Bouwers

Europese wijnbouw heeft zich eerder al drastisch moeten aanpassen

De Europese wijnbouw heeft zich eerder al drastisch moeten aanpassen: de meeste druivenrassen die nu worden verbouwd, werden geënt op Noord-Amerikaanse onderstammen na een 19e-eeuwse bacterievuur die wijngaarden over het hele continent wegvaagde, maar die de tolerante wijnstokken uit de Nieuwe Wereld niet konden schaden.

Tegenwoordig zijn Europese wijnen sterk gereguleerd en beschermd in buitenlandse handelsovereenkomsten van de EU door zogenaamde “appellations” of labels, gedefinieerd door hun oorsprongsgebied en welke soorten druiven in welke verhoudingen worden gebruikt. Dit betekent bijvoorbeeld dat om een ​​fles als Barolo-wijn te etiketteren, een teler gevestigd moet zijn in een nauw afgebakend gebied op de heuvels van Monferrato in Piemonte, Italië, en alleen Nebbiolo-druiven mag gebruiken. Hetzelfde geldt voor andere gastronomische “appellations”, zoals Chianti, Bordeaux of Rioja.

Appellations zijn vaak het hoogtepunt van eeuwenlange wijngeschiedenis, waarbij boeren de planten en technieken zochten die het beste bij hun specifieke klimatologische omstandigheden pasten. Maar door wispelturig weer en stijgende temperaturen zijn de lang gebruikte wijnstokken misschien niet langer het meest geschikt voor hun locaties in vergelijking met variëteiten die beter bestand zijn tegen droger, warmer weer.

In 2019 hebben producenten van Bordeaux zeven nieuwe variëteiten – waarvan de meeste meer typisch in het drogere Spanje worden geteeld – op de lijst van toegestane soorten onder de beschermde benaming geïntroduceerd. De introductie van deze nieuwe druiven zal in eerste instantie geleidelijk gebeuren, met een maximum van 10 procent van elke blend, in een poging om ook de consumenten te helpen de nieuwe smaken te accepteren.

Van een mediterrane zone naar een semi-woestijnzone

Châteauneuf-du-Pape is een andere vermaarde appellation. De opwarming van de aarde betekent echter dat deze steenachtige, zanderige zone net ten noorden van Avignon te maken krijgt met een nieuwe seizoensgebonden vroegrijpheid en zonnekracht. Onder druk van deze omstandigheden lopen de wijnen van Châteauneuf het risico hun troostende balans, hun innerlijke harmonie en gratie te verliezen.

De cijfers zijn alarmerend. Warme zomers betekenen zoetere druiven, die meer alcohol produceren. In de afgelopen 30 jaar hebben de wijnen van Châteauneuf twee volumeprocent alcohol gewonnen, terwijl ze meer dan een halve gram per liter zuur hebben verloren.

De oogstdatum is in dezelfde periode 15 dagen vervroegd, als gevolg van de snellere rijping van de druiven onder een heldere hemel en tijdens langere dagen. De nachttemperaturen brengen daarentegen minder rust dan in het verleden, aangezien ze in dezelfde periode met 0,7°C zijn gestegen. Steeds vroegere bloei verhoogt het risico op vorstschade in het voorjaar. Dit gevaar was voorheen zeldzaam in deze door de wind begroeide steenvelden, maar verbazingwekkend genoeg zijn ze zowel in 2020 als in 2021 door de vorst getroffen.

De bescheiden jaarlijkse regenval van 620 mm in de regio is de laatste tijd niet veel afgenomen, maar valt minder betrouwbaar in de lente en zomer, en verhoogde hitte en zonnestraling veroorzaken sneller waterverlies door verdamping en transpiratie. Of: Châteauneuf-du-Pape evolueert van een mediterrane zone naar een semi-woestijnzone.

Châteauneuf, wijnrank

Foto: AS / Meandering Trail

Châteauneuf is nu al niet meer wat hij was

Irrigatie is nu toegestaan ​​in Châteauneuf en zal binnenkort toegankelijk zijn voor het grootste deel van de appellatie, maar het blijft grote verdeeldheid zaaien. Voor sommige wijnbouwers is het de enige manier om hun druiven te redden. Anderen zijn echter van mening dat er manieren moeten worden gevonden om de wijnstokken veerkrachtiger te maken en hen te helpen zich aan te passen. Wijngaardpraktijken veranderen dan ook snel. De oude steenvelden zijn nu minder zichtbaar omdat telers tussen de rijen bodembedekkers planten. In de zomer worden deze geplet (maar niet gesneden) om een ​​mulch te maken die de bodemtemperatuur met maar liefst 8 graden Celsius kan verlagen. Ook worden er rijen bomen tussen de wijnstokken geplant.

Châteauneuf heeft echter één enorm voordeel ten opzichte van zijn buren. Omdat dit de eerste appellation van Frankrijk was, werden de regels met meer flexibiliteit geschreven dan voor degenen die volgden. Dertien druivensoorten (of 22 als kleurvarianten zijn inbegrepen) kunnen worden gebruikt, in elke combinatie of verhouding, wat betekent dat het grootste antwoord op klimaatverandering in Châteauneuf-du-Pape mengen is.

De samenstelling van Châteauneuf is letterlijk aan het veranderen, aangezien oude, laat rijpende en soberder gearomatiseerde variëteiten zoals Counoise, Muscardin, Vaccarèse en de witte Picardan zich voegen bij de lang geplante variëteiten in mengsels. Grenache wordt nu voorzichtiger geplant, omdat het door zijn flamboyante rijpingsvermogen de belangrijkste oorzaak is van het stijgende alcoholgehalte. De meeste telers verminderen ook hun aanplant van Syrah, waarvan de natuurlijke thuis stroomopwaarts in de noordelijke Rhône ligt en dat oncomfortabel is bij felle hitte; zo ook de witte Roussanne. De laat rijpende rode Mourvèdre wint aan betekenis.

Ook in de kelder zijn er veranderingen. De eens zo alomtegenwoordige maar grotendeels verlaten praktijk van het vergisten van rode wijnen als een hele tros, inclusief stengels, om frisheid te brengen en het alcoholgehalte enigszins te verlagen, wordt opnieuw ingevoerd, evenals het gebruik van aardewerk, betonnen of keramische vaten in plaats van hout voor veroudering. Witte variëteiten worden steeds vaker gebruikt om rode wijnen op te frissen: de appellatie laat deze flexibiliteit ook toe.

Wijnkelder

Foto: AS / Mazur Travel

De visie van de familie Torres

Iets zuidelijker, in Catalonië, hebben de effecten van klimaatverandering wijnbouwers ertoe aangezet om hoger gelegen gebieden te zoeken. Het is een van de manieren waarop de Spaanse wijnproducenten zich proberen aan te passen, aangezien een warmer klimaat het oogstseizoen versnelt en de behoefte aan meer hittebestendige druivenrassen groter wordt.

Hogere temperaturen hebben de druivenoogst het afgelopen decennium met 10 tot 15 dagen vooruit gebracht. Dat betekent voor veel Catalaanse wijnbouwers begin augustus oogsten, wanneer de hitte het meest intens is.

Met een totaal van 961.000 hectare wijnstokken heeft Spanje het grootste wijngebied ter wereld. Het is de derde grootste wijnproducent achter Italië en Frankrijk. Volgens het nationale weerbureau Aemet is de gemiddelde temperatuur in Spanje de afgelopen 60 jaar met 1,3 graden Celsius gestegen. En wijnproducenten hebben een impact gezien, aangezien de timing van de oogst cruciaal is. Druiven moeten snel worden geplukt om een ​​overmatig alcoholgehalte te voorkomen. Hogere gemiddelde temperaturen versnellen de rijping van de druiven, wat leidt tot een lagere zuurgraad en meer suikers in het fruit. Dit zorgt voor een hoger alcoholgehalte in de wijn en verandert ook andere verbindingen in druiven die het aroma en de smaak beïnvloeden.

De wijnmakerij Torres, een van de grootste producenten van Spanje, omarmde meer dan 20 jaar geleden hogere ligging, ondanks de toenmalige scepsis. Torres, dat eind 19e eeuw begon als een klein familiebedrijf, startte in 1998 met het planten van druiven in Tremp, 160 kilometer ten noordoosten van de basis in Vilafranca de Penedes. Druiven voor het maken van wijn waren nog nooit eerder op grotere hoogte in deze regio in de uitlopers van de Pyreneeën verbouwd.

Boeren in het gebied vonden het absurd. Ze dachten dat druiven niet zouden rijpen. Maar de klimaatverandering heeft Torres gelijk gegeven. In Tremp zijn de temperaturen bijna 10 graden Celsius koeler dan op zeeniveau. Dat maakt het mogelijk om druivenrassen te telen om witte wijnen te produceren die nog steeds een zeer goede zuurgraad hebben.

Het bedrijf, dat exporteert naar 150 landen, heeft ook een laboratorium waar het bijna verdwenen druivenrassen nieuw leven inblaast. Een van de soorten die goed presteert op grote hoogte is al geplant in Tremp.

Hoofdfoto: AS / buonvento

Bron: TCE / BusinessAM