In deze tijd van het jaar hebben we grijze nachten

Het is weer de tijd van de grijze nachten! En dan doelen we niet op bewolkte nachten. Wat het wel betekent leggen we je uit in dit artikel.

Met grijze nachten wordt bedoeld dat het in deze tijd van het jaar niet helemaal donker wordt. Dit geldt niet alleen voor de dagen rond 21 juni, de langste dag van het jaar, maar voor een veel langere periode. In de periode van 20 mei tot en met 23 juli wordt het niet helemaal donker in ons land. De periode met grijze nachten duurt in het noorden van het land nog wat langer; op Terschelling van 15 mei tot en met 29 juli. In het zuiden is de periode korter; in Vaals van 27 mei tot en met 16 juli.

Hoe deze regionale verschillen tussen het noorden en zuiden van ons land ontstaan lees je in ons artikel “Waarom is het in het noorden langer licht?”

Waarom wordt het niet donker, terwijl de zon wel ondergaat?

Dat het in de weken rondom de langste dag niet helemaal donker wordt en we zogenaamde grijze nachten beleven komt doordat de zon niet ver genoeg onder de horizon zakt. Van echte duisternis is pas sprake als de zon verder dan 18 graden onder de horizon is gezakt. Dit noemen we astronomische duisternis; oftewel de nacht. In de periode van de grijze nachten komt de zon niet zo laag onder de horizon te staan. Op 21 juni daalt de zon tot 14 graden onder horizon tussen 1 en 2 uur ’s nachts.

Gloed aan de horizon in de nacht. Foto: Johan Klos

Hoe ziet de kortste nacht van het jaar eruit in Midden-Nederland?

Op 21 juni gaat de zon in Utrecht om 22:03 uur onder. In het uur daarvoor staat de zon laag boven de horizon en kun je genieten van het Golden Hour. Na zonsondergang begint de burgerlijke schemering en die duurt tot 22:52 uur. De zon zakt dan geleidelijk 6 graden onder de horizon. Tijdens de burgerlijke schemering kun je alles nog goed zien en zelfs nog tekst lezen, tenminste als het helder weer is. Na 22:52 uur begint de zogenaamde nautische schemering. De zon zakt dan tot 12 graden onder de horizon en tekst lezen lukt niet meer. Deze periode duurt op de langste dag tot 0:12 uur.

Vervolgens begint de astronomische schemering, waarbij de zon tussen 12 en 18 graden onder de horizon staat. Het is dan op het eerste oog donker, maar als je goed kijkt zie je nog een gloed van licht in de verte. Tegelijk is het wel donker genoeg om als je recht naar boven kijkt sterren te zien. In de periode van de grijze nachten gaat de astronomische avondschemering naadloos over in de astronomische ochtendschemering. De astronomische duisternis blijft uit en zo donker als in de rest van het jaar wordt het dan dus niet. Bekijk ter vergelijking de stand van de zon hieronder op 22 december.

Deze zonnestand, laag onder de horizon, is ook ideaal voor lichtende nachtwolken. Vooral in de drie weken voor en drie weken na de langste dag is er kans om deze te zien.

Witte nachten en de middernachtzon

In ons land beleven we nu de grijze nachten, maar in Noord-Europa is momenteel sprake van witte nachten. Hier zakt de zon nog minder ver onder de horizon dan in Nederland. Op 21 juni vindt in Helsinki geen astronomische schemering plaats en slechts 40 minuten nautische schemering. Veel lager dan 6 graden onder de horizon zakt de zon niet en dus kun je in Helsinki ’s nachts zonder kunstverlichting de krant lezen. Daarom noemen ze het de tijd van de witte nachten.

Ga je nog dichter naar de Noordpool toe, ten noorden van de poolcirkel, dan kun je de middernachtzon beleven. Dit betekent dat de zon helemaal niet ondergaat.

Vind je dit soort artikelen interessant? Schrijf je dan in voor de Weeronline nieuwsbrief.