Dit weer is normaal in november

November is de derde echte herfstmaand. Het is vaak bewolkt en het regent en waait regelmatig. Toch zijn er soms ook fraaie najaarsdagen met geregeld zon en temperaturen ruim boven 10 graden. In de steeds langer wordende nachten is ook kans op (hardnekkige) mist en tijdens heldere nachten kan het vriezen. In dit artikel lees je wat normaal weer is in november en welke extremen er mogelijk zijn.

Gemiddeld komt de temperatuur in november in De Bilt in ons huidige klimaat uit op 7,1 graden. In de nacht is het gemiddeld 4 graden en overdag 10 graden. Warme dagen met temperaturen boven 20 graden komen vooral in de eerste helft van de maand sporadisch voor, maar normaal is het niet. Dagen met lichte vorst (temperaturen beneden het vriespunt) komen gemiddeld vijf keer voor, maar temperaturen beneden -5 graden (matige vorst) zijn zeldzaam en afgerond nul (0,4 dagen).

Klimaatgemiddelde voor november over de periode 1993-2022.

Sporadisch nog een warme dag in november

Een temperatuur van 20 graden in november is bijzonder en in De Bilt is het nog nooit voorgekomen. Op 2 november 2020 steeg de temperatuur op vijf weerstations van het KNMI naar 20 graden en meer. In Arcen werd het 20,4 graden. In de Bilt was het met 19,3 graden de warmste novemberdag ooit. Ook in de jaren 2014, 2015 en 2018 werd het ergens in het land 20 graden en meer. De hoogste gemeten temperatuur in november was 22,0 graden. Deze waarde werd op 1 november 2014 gemeten in het Limburgse Ell.

Langer geleden is het ook weleens 20 graden en meer geweest in november en deze waarden werden steeds in het zuidoosten van het land gemeten. Op het inmiddels opgeheven Limburgse weerstation Oost-Maarland, gelegen tussen Maastricht en Eijsden, werd het op 4 november 1994 21,1 graden. In het eveneens in Limburg gelegen Buchten (vlakbij Born) werd het op 7 november 1955 21,0 graden. De meest late dag in het jaar dat het 20 graden en meer werd is 12 november. Op die datum in 1926 werd het op het niet meer bestaande weerstation van Sittard 20,0 graden.

Vorst aan de grond in de herfst. Foto: Ben Saanen.

Nachten met vorst nemen toe

In november is het heel normaal dat de temperatuur in de steeds langer wordende nachten daalt tot onder het vriespunt. De laagste temperatuur ooit op een nog bestaand officieel weerstation van het KNMI is -15,0 graden. Deze waarde werd zowel op 29 als op 30 november 1921 gemeten op het hoofdstation in De Bilt. Op 30 november 1973 daalde de temperatuur in de Friese hoofdstad Leeuwarden naar -14,2 graden. In diezelfde nacht daalde de temperatuur in het Groningse Ten Post (gelegen tussen Groningen en Delfzijl) naar -16,7 graden. Dat is zeer strenge vorst en dergelijke temperaturen kunnen we ons bijna niet meer voorstellen.

Strenge vorst kwam niet alleen voor in november 1921 en 1973, maar ook in 1915, 1919, 1925, 1965, 1993 en 1998. De laatste keer dat het ergens in het land in november streng vroor was dus vorige eeuw.

Soms blijft het de hele dag vriezen

IJsdagen komen gemiddeld in november in De Bilt 0,4 keer voor. De laatste keer dat de temperatuur in november op het hoofdstation de hele dag onder het vriespunt bleef was in 2010. Op 29 november werd het niet warmer dan -0,7 graden en een dag later in dat jaar werd het maximaal -0,5 graden. Eind november 2010 was het overal koud. Vanaf 26 november bleef het altijd wel ergens in het land vriezen. Op 26 november werd het in Hoogeveen niet warmer dan -1,1 graden. Op de 27e noteerde Nieuw-Beerta geen hogere temperatuur dan -2,2 graden en op 28 november werd het in Eelde maximaal -1,8 graden. Op de 29e werd het in Maastricht niet warmer dan -1,8 graden en op 30 november bleef het in de Limburgse stad aan de Maas 1,5 graden vriezen.

Het kan veel kouder, want de koudste novemberdag wat betreft maximumtemperatuur in De Bilt was 29 november 1921 met -3,6 graden. Van alle KNMI-meetpunten is Eelde het koudst. Op 28 november 1915 werd het niet warmer dan -5,5 graden. Opvallend is ook de -5,0 graden in Vlissingen. Deze waarde werd op 29 november 1921 genoteerd. Op 21 november 1993 werd het in Nieuw-Beerta niet warmer dan -4,9 graden.

Het aantal dagen dat in november sneeuw wordt waargenomen ligt gemiddeld op twee. In het zuidwesten is het één en in het oosten en noordoosten drie. In verreweg de meeste gevallen gaat het hierbij om natte sneeuw of sneeuw dat slechts korte tijd blijft liggen.

70 uur zon en 84 mm neerslag

De zon schijnt gemiddeld over het land in november 70 uur. In het noorden en midden schijnt de zon ongeveer 63-69 uur, in het zuiden 73-77 uur. In de klimaatperiode 1951-1980 scheen de zon nog gemiddeld over het land 53 uur. In de nieuwe normaal is de zon gemiddeld zestien uur vaker te zien.

Wat neerslag betreft valt gemiddeld 82 millimeter. In de kustgebieden valt de meeste regen. In Hoofddorp valt gemiddeld 100 millimeter. Op Terschelling zit ongeveer 95 millimeter in de regenmeter en in Den Helder val gemiddeld 93 millimeter. In het oosten en zuidoosten valt de minste neerslag. In Winterswijk en in Ter Apel valt ongeveer 74 millimeter en in Roermond valt nog eens 10 millimeter minder.

Wat is er veranderd aan het klimaat in november?

November is zonniger geworden. De zon schijnt zeven uur meer dan in de klimaatperiode 1981-2010. Wat neerslag betreft zijn er ten opzichte van de vorige klimaatnormaal kleine verschillen. Vergelijken we met eerdere klimaatperiodes dan is het wel duidelijk natter geworden. In de klimaatperiode 1951-1980 viel gemiddeld over het land 77 millimeter. Dit aantal loopt gestaag op naar gemiddeld 84 millimeter in de nieuwe normaal.

De temperatuur is de laatste tien jaar gemiddeld 0,4 graden gestegen naar 7,1 graden. In de nacht is het 4 graden en overdag 10 graden. Ten opzichte van de klimaatperiode 1951-1980 is oktober 1,3 graden opgewarmd. Het aantal dagen met lichte vorst is afgenomen van zes naar vijf en ijsdagen en nachten met matige vorst (minimumtemperatuur beneden -5 graden) zijn afgerond nul.