Dit zijn lichtende nachtwolken

Elk jaar hebben we in de periode met de langste dagen, vanaf halverwege mei tot eind juli, kans om lichtende nachtwolken te zien. Nadat de zon is ondergegaan kan een zilverblauw schijnsel zichtbaar worden, maar wat is dit bijzondere natuurfenomeen precies? Wolken geven immers zelf geen licht. Ook ’s nachts kunnen deze ‘lichtgevende’ wolken verschijnen, maar dan aan de noordoostelijke hemel. Ze zijn mysterieus en ontstaan onder extreme omstandigheden.

Lichtende nachtwolken zijn wel degelijk wolken en zelfs de hoogste wolken die we kennen. Ze komen voor op een hoogte van 85 km. Dit is veel hoger dan de 10 km tot waar de meeste sluierbewolking zit. Daarboven neemt de sluierbewolking af. Alleen zware onweersbuien komen nog wel eens tot 15 km hoogte. Ook verkeersvliegtuigen vliegen niet hoger, daarvoor is de lucht veel te ijl.

In tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden geven deze wolken zelf geen licht. Het licht is afkomstig van de zon en wordt door de ijskristallen weerkaatst naar het aardoppervlak. Dit is hetzelfde principe als bij de maan die ’s nachts ook zichtbaar is door het weerkaatsen van zonlicht.

Om ze te zien moeten er geen of weinig 'gewone' wolken zijn onder in de atmosfeer. Hoe helder het komende nachten is lees je in ons weerbericht.

Overdag onzichtbaar

Doordat de wolken zo dun zijn, zijn ze overdag met het blote oog niet zichtbaar. Pas nadat de zon is ondergegaan wordt deze bewolking zichtbaar als een zilverblauwe streperige structuur. Zolang de lichtende nachtwolken nog door de zon worden beschenen zijn ze waar te nemen. Wanneer de zon diep onder de horizon zakt treedt ook op grote hoogte de duisternis in en zullen de lichtende nachtwolken verdwijnen. Het eerste uur tot anderhalf uur na zonsondergang en een uur tot anderhalf uur voor zonsopkomst zijn de condities het gunstigst.

Ruimtestof

Lichtende nachtwolken kunnen vormen wanneer zeer kleine ijskristallen op stofdeeltjes ontstaan. Dit stof is vooral afkomstig uit de ruimte. Elke dag worden meteoroïden, stofdeeltjes afkomstig van kometen, door de zwaartekracht de atmosfeer ingetrokken. Ook vulkanisch as kan leiden tot een toename van de hoeveelheid stof hoog in de atmosfeer.

Lichtende nachtwolken gezien in Friesland. Foto: Henk-Jan Hospes

Extreme kou

Als de temperatuur laag genoeg is (-90 tot -145 graden) kan waterdamp op deze stofdeeltjes ijskristallen vormen. Juist rond 85 km hoogte kan de temperatuur zo laag worden. Op lagere hoogte is de atmosfeer veel dichter, met een hogere temperatuur als gevolg. Ook op grotere hoogte is sprake van een hogere temperatuur. Dit komt doordat het sterke ultraviolette licht en de röntgenstraling van de zon door de lucht wordt geabsorbeerd.

Lichtende nachtwolken zijn vooral in vanaf begin juni tot halverwege juli in ons land af en toe zichtbaar, dit zijn de 3 weken voor en 3 weken na de langste dag. Soms zijn ze ook in de tweede helft van mei en de tweede helft van juli zichtbaar, maar dan is het tijdvak waarin je ze kan zien korter. Verder naar het noorden van Europa zijn deze wolken veel gebruikelijker, maar het moet wel donker worden om ze te kunnen zien.

Parelmoerwolken zijn iets heel anders

Lichtende nachtwolken zijn echt wat anders dan parelmoerwolken, die juist in de winter op zo'n 25 kilometer hoogte kunnen ontstaan als de temperatuur in de ozonlaag daalt naar -80 graden.