Wat doen de waterschappen tegen droogte?

Waterschappen spelen een cruciale rol in het waterbeheer in ons land. Soms valt er te veel regen in korte tijd of stroomt er te veel rivierwater door ons land. Op andere momenten is er juist een gebrek aan water in de rivieren en in de grond. In dit artikel bespreken we de rol van de waterschappen in de bestrijding van droogte.

Hoeveel waterschappen telt Nederland?

Nederland kent 21 waterschappen. De grenzen daarvan worden deels bepaald door de stroomgebieden van rivieren en wateren, maar ook voor een deel aan de hand van de provinciegrenzen. Waterschappen bestaan al erg lang. Het eerste officiële waterschap werd opgericht in 1255. Dat is het Hoogheemraadschap van Rijnland. De belangrijkste taken van de waterschappen zijn om ons te beschermen tegen wateroverlast, om te zorgen voor voldoende water en om de kwaliteit van water in plassen, meren en rivieren te waarborgen. Hieronder bespreken we eerst wat droogte is en wat de gevolgen daarvan zijn. Daarna lees je hoe de waterschappen de schade van droogte zoveel mogelijk beperken.

Wat is droogte?

Je spreekt van droogte als er langere tijd minder regen valt dan normaal in combinatie met veel verdamping. Dit gebeurt vaak als je een periode hebt met flink veel zonneschijn en nauwelijks regen. Naast regen is ook de temperatuur van invloed, want hoe hoger de temperatuur, des te meer water verdampt. Door droogte wordt de waterstand in sloten, meren en rivieren lager. Het grondwaterpeil zakt en de bodem droogt uit.

Zijn een paar flinke plensbuien de oplossing?

Nee, droogte kan niet in één keer worden opgelost door een aantal stevige buien. Bij deze buien valt vaak veel water in een korte tijd, maar niet al het water kan meteen worden opgenomen in de bodem. Dit komt niet alleen doordat de regen in te korte tijd valt, maar ook doordat een harde bodem niet goed in staat is om vocht op te nemen. Pas als het enkele dagen achter elkaar regent wordt de bodem wat zachter en lukt het opnemen van regenwater weer beter. De grondwaterstand blijft bij plensbuien dus vaak laag en dan er is nog steeds sprake van droogte. Om droogte op te lossen is het beter om een langere periode met kleine beetjes regen te hebben in plaats van in één keer een flinke hoeveelheid water.

Hier zie je scheuren in een akkerbodem als gevolg van droogte. Foto: Ton Wesselius

Wat zijn de gevolgen van droogte?

Droogte heeft vervelende gevolgen. Allereerst kan er een tekort aan oppervlaktewater ontstaan. Dat heeft gevolgen voor de beregening van gewassen, soms kan dat niet meer omdat de grondwaterstand anders te veel daalt. Een te lage grondwaterstand kan ook schade opleveren aan dijken. Die drogen uit en zijn vervolgens in zwakke staat, wat het risico op overstromingen bij een (te) hoge waterstand vergroot. Bij langdurige droogte gaat de watervoorraad van drinkwaterbedrijven achteruit en het waterpeil in de rivieren daalt. Dat laatste kan problemen opleveren voor de scheepvaart. Daarnaast zijn lage grondwaterstanden schadelijk voor bomen die geen vocht meer uit de diepe bodem kunnen onttrekken en ook kan schade ontstaan aan funderingen van huizen.

Een ander gevolg van droogte is dat sloten, ondiepe meren en plassen (deels) droogvallen. Dit heeft gevolgen voor de planten en dieren in dat leefgebied. Bepaalde waterdiertjes kunnen wel een tijdje tegen droogte, doordat ze een laagje water onder hun huid vasthouden. Langdurige droogte veroorzaakt uiteindelijk wel problemen. Niet alle planten en dieren die in of rondom het water leven zijn even goed aangepast op droogte. Zo hebben larven van de speerwaterjuffer, een zeldzame libel, ondiep water of natte modder nodig om te overleven. Als dit te veel uitdroogt dan verdwijnt de populatie speerwaterjuffers.

De speerwaterjuffer wordt ernstig bedreigd door droogte. Foto: Nellie Bartels

Daarnaast zorgt droogte voor de achteruitgang van de kwaliteit van het oppervlaktewater. Dit kun je merken bijvoorbeeld als er blauwalg in het water zit. Dan mag je in dat water niet zwemmen. Verder daalt het zuurstofgehalte in het water, wat vissterfte als gevolg heeft.

Tenslotte is verzilting ook een gevolg van droogte. Dit is vooral te merken in de westelijke helft van het land. Door droogte zit er minder zoet water in de bodem. Dit zorgt ervoor dat het zoute zeewater makkelijker kan opwellen. Het zoute zeewater stroomt dan via het grondwater onder de duinen door. Het zoute water komt dan naar boven achter de duinen en het zoete water dat zich daar bevindt wordt dus brak.

Wat doen de waterschappen?

Droogte heeft dus veel verschillende nadelige gevolgen. Belangrijk is om hier van tevoren goed op in te spelen en daar komt de rol van de waterschappen bij kijken.

De waterschappen hebben verschillende maatregelen die ze kunnen nemen bij droogte. Allereerst is het belangrijk dat water zo lang mogelijk wordt vastgehouden. Zo wordt bijvoorbeeld de waterstand in het IJsselmeer verhoogd aan het begin van het droogte-seizoen. Daarnaast wordt vaak extra zoetwater (vanuit de grote rivieren) toegevoerd om het waterpeil op niveau te houden en verzilting tegen te gaan. Ook worden veendijken vaker gecontroleerd. Die kunnen namelijk zwak worden onder invloed van droogte en dat verhoogd het risico op overstromingen. Om dit te voorkomen worden veendijken extra besproeid met water of wordt het peil in omliggende wateren verhoogd. Een andere maatregel die soms wordt ingezet is een beregeningsverbod. Dit betekent dat je tijdelijk geen grondwater meer mag gebruiken om te beregenen. Op deze manier daalt het grondwaterpeil niet te hard.

Droge heide op de Veluwe. Foto: Els Jasperse

Structurele maatregelen voor de toekomst

Om ook in de toekomst klimaatbestendig te zijn heb je structurele maatregelen nodig die de waterhuishouding in ons land verbeteren. Hier is onderzoek naar gedaan aan de hand van de droogte in 2018 en 2019.

Ten eerste is het belangrijk om ervoor te zorgen dat grondwaterstanden structureel hoger zijn en blijven. Zeker voor zandgronden is dit belangrijk. Bij zandgronden zakt water namelijk relatief makkelijk weg in de bodem en dus wordt regenwater minder lang vastgehouden.

Ten tweede moet het landgebruik worden aangepakt. Dit betekent accepteren dat we niet alles kunnen doen in een opgewarmd klimaat. Droogte zal namelijk vaker voorkomen en dat betekent dat er simpelweg minder water beschikbaar is. We moeten dus keuzes maken tussen natuur, landbouw en industrie.

Tenslotte kunnen kleine aanpassingen helpen om droogte tegen te gaan. Een voorbeeld hiervan is om waterbuffers rond beken en sloten te creëren. Dat kost ruimte, maar heeft als voordeel dat beken en sloten minder snel verdrogen tijdens droge perioden.

Wat kun jij doen?

Alle kleine beetjes helpen, dus jij kunt ook wat doen! Ten eerste, het is belangrijk om zuinig om te gaan met water. Denk bijvoorbeeld aan een minuutje korter douchen en niet onnodig de kraan open laten staan. Je kunt ook bijdragen door een groene tuin aan te leggen. Dat betekent tegels eruit en planten erin. Bijkomend voordeel is ook dat het in een tuin met veel planten net iets koeler is tijdens een hittegolf dan in een tuin met veel stenen. Als je nieuwe planten gaat planten, kies dan voor soorten die goed tegen droogte kunnen. Zo hoef je niet extra te sproeien tijdens droge perioden. Verder kun je regenwater langer vasthouden met een groen dak of opvangen in een regenton. Het extra water uit de regenton kun je dan weer gebruiken voor je tuin als het nodig is.

Lees al ons droogte-nieuws