Hoe groot is het gat in de ozonlaag?

In de jaren 70 werd ontdekt dat gassen uit airco’s en koelkasten invloed hebben op de hoeveelheid ozon in onze atmosfeer. Ongeveer 10 jaar later ontdekten wetenschappers het gat in de ozonlaag. Sindsdien is er veel aan gedaan om de ozonlaag te herstellen. Maar hoe ontstaat het gat in de ozonlaag eigenlijk en hoe groot is het?

Het gas ozon bestaat uit drie zuurstofatomen en komt van nature voor in de atmosfeer. Ozon is eigenlijk maar een erg klein bestanddeel in vergelijking met stikstof en zuurstof die maar liefst 78% en 21% van de lucht vullen. Desondanks is het van groot belang voor het leven op aarde omdat het bijna alle schadelijke Uv-straling van de zon absorbeert.

Wat is de ozonlaag?

Ozon is niet gelijkmatig door de atmosfeer verspreid en het grootste deel, ongeveer 90% van het totaal, heeft zich verzameld tussen 15 en 35 kilometer hoogte met de piek op 25 kilometer. We noemen deze laag de ozonlaag en hij beschermt ons tegen schadelijke UV-straling van de zon. De overige 10% ozon bevindt zich aan het aardoppervlak. Dit ozon ontstaat uit uitlaatgassen van bijvoorbeeld auto’s en fabrieken. Dit soort ozon noemen we daarom vaak ‘slecht’ ozon en veroorzaakt longklachten.

Wanneer de ozonlaag zich op zeeniveau zou bevinden is het maar een dun plakje van 3 millimeter dik! Op 25 kilometer hoogte is de luchtdruk lager en is de ozonlaag dikker. We spreken dan over kilometers in plaats van millimeters, best een groot verschil dus. Maar is dan precies het gat in de ozonlaag?

Het gat in de ozonlaag

De dikte van de ozonlaag verschilt per plek op aarde en is seizoensgebonden. Ook speelt de chemie in de atmosfeer een grote rol. De gassen uit airco’s en koelkasten, zogenaamde cfk’s, versnellen de afbraak van ozon enorm. Ozon wordt maar heel langzaam gevormd en daarom heeft het afbraakproces de overhand. Het effect wordt versterkt omdat cfk’s heel lang in de lucht blijven omdat ze nauwelijks reageren met andere stoffen en ook niet door regen worden uitgespoeld.

Het verlies van ozon is het grootst boven Antarctica in het lokale voorjaar (wanneer het bij ons herfst is). Daarom noemen we dit het gat in de ozonlaag. Ook boven de noordpool neemt de dikte van de ozonlaag af in de lente maar niet zo extreem als boven de zuidpool. Dit komt door de bijzondere weersomstandigheden boven Antarctica. De lucht op tientallen kilometers hoogte is extreem koud en wordt omringd door de polaire straalstroom. Dit is een soort band met hele hoge windsnelheden de uitwisseling tussen lucht ten noorden en zuiden van de straalstroom beperkt. Door de vrieskou ontstaan unieke ijswolken, ook wel ‘polar stratopsheric clouds’ genoemd. Op de ijsdeeltjes in de wolken vinden de reacties plaats tussen ozonafbrekende stoffen en ozon zelf. Daarom zijn deze ijswolken van cruciaal belang bij het ontstaan van het gat in de ozonlaag. De toevoeging van gassen aan de atmosfeer door mensen heeft de afbraak van ozon boven Antarctica versterkt.

De atmosfeer met daarin de ozonlaag. Foto: Adobe Stock / Andrey Armyagov.

Huidige staat van de ozonlaag

In 1987 tekenden wereldleiders het protocol van Montreal waarbij landen akkoord gingen om de uitstoot van ozonafbrekende gassen te verminderen. Hoe staat de ozonlaag er nu voor en hebben deze maatregelen gewerkt?

In 2000 werd de maximale oppervlakte van het gat in de ozonlaag gemeten. Dit ging om maar liefst 29.9 miljoen vierkante kilometer! Sindsdien lijkt de omvang weer iets af te nemen. In 2017 werd een minimum gemeten van 19.6 miljoen vierkante kilometer, net zo groot als in 1988. Deze oppervlakte staat alsnog gelijk aan 2.5 keer de oppervlakte van de Verenigde Staten. Het gat in de ozonlaag was weer iets groter geworden in 2018 omdat de winter kouder was dan normaal en er meer ijswolken voorkwamen. De verwachting voor de komende jaren is dat de ozonlaag zich langzaam zal herstellen. Dit komt omdat uitstoot van afbrekende stoffen aan banden is gelegd en omdat het klimaat warmer wordt in de poolgebieden waardoor de ijswolken zich minder snel zullen vormen.