De ijskoude winter van 1963

Zeg je ‘winter 1963’ dan zeg je ‘Elfstedentocht’ en ‘Reinier Paping’. Iedereen die deze winter heeft meegemaakt, maar ook sport- en winterliefhebbers kennen de beelden van de zwaarste Tocht der Tochten ooit. Maar deze winter was in meer facetten bijzonder. Lees alles over de ijskoude winter van 1963 in dit artikel.

Volgens meteorologen en meteorologische statistieken bestaat een winter uit de maanden december, januari en februari, maar de winter van 1962-1963 begon eigenlijk al half november. Zo viel op 16 november in grote delen van het land al sneeuw.

December startte koud met in de dagen voor Sinterklaas op grote schaal matige vorst en op de vroege ochtend van 6 december vroor het op veel plaatsen zelfs streng. Daarna volgde een zachte periode met maxima tussen 5 en 11 graden.

Op 21 en 22 december viel de winter opnieuw in en deze periode van koud tot zeer koud winterweer zou tot in maart aanhouden.

Sneeuw tweede kerstdag, sneeuwstormen tijdens de jaarwisseling

Gek genoeg staat 1962 niet in het rijtje van jaren met een officiële witte kerst. Het was absoluut koud genoeg met op beide dagen maxima rond -3 graden, maar op eerste kerstdag lag er nog geen sneeuw. Op tweede kerstdag viel wel op veel plaatsen een pak sneeuw, ook in De Bilt.

Tijdens de jaarwisseling viel ook sneeuw en daarbij stormde het flink. Op verschillende wegen ontstonden sneeuwduinen van 2-3 meter hoog, waardoor hele dorpen verspreid over het land geïsoleerd raakten.

Grote overlast eerste helft van januari

Rond 5 januari was er een dooi-aanval die mislukte. De temperatuur kwam slecht eventjes boven nul en dat leverde alleen maar meer overlast op door veel sneeuw en ijzel.

Op 11 januari was opnieuw sprake van veel sneeuw in combinatie met veel wind. Vooral in het noorden en westen was er grote overlast en raakte wegen onbegaanbaar. Inmiddels waren ook de rivieren, het IJsselmeer en de Waddenzee onbegaanbaar geworden voor de scheepvaart.

De zwaarste Elfstedentocht ooit

De twaalfde Elfstedentocht werd op 18 januari verreden en staat bekend als de zwaarste uitgave ooit. De nacht naar 18 januari was op veel plaatsen de koudste nacht van deze winter met in De Bilt een minimumtemperatuur van -18,2 graden en in Friesland lokaal zelfs -20 graden. Hierbij was het nagenoeg windstil.

Overdag liep de temperatuur uiteraard wat op, maar nam ook de wind fors toe. In de middag was het circa -6 graden en stond er een krachtige noordooster. Voor het gevoel was het hierdoor zeker niet warmer dan in de ochtend. De gevoelstemperatuur lag tussen -15 en -18 graden.

Reinier Paping won de wedstrijd en deed er 10 uur en 59 minuten over. Jan Uitham en Jeen van den Berg kwamen ruim 20 minuten later over de finish. Van de 568 wedstrijdrijders wisten slechts 57 binnen de vereiste twee uur na de winnaar binnen te komen. Van de 9294 toerrijders haalden er slechts 69 de finish bij Leeuwarden.

Lees ook: Wat voor weer is er nodig voor een Elfstedentocht?

Februari: mislukte dooiaanvallen en aanhoudende overlast

De hele maand februari bleef het volop winter. Tijdens dooiaanvallen in de tweede week kwam de temperatuur in sommige delen van het land eventjes boven nul, maar in het algemeen leverde het vooral opnieuw flinke overlast door sneeuw en ijzel op.

In de tweede helft van de maand verscherpte de winter nog maar eens en kwam het nachten achter elkaar tot strenge of zeer strenge vorst. In Eelde zakte het kwik op 25 februari naar -19,2 graden. Op deze dag vond er een autotoertocht over het IJsselmeer plaats!

Maart: wateroverlast en kruiend ijs

Na nog een paar nachten met matige vorst ging het vanaf 5 maart overtuigend dooien. Daarbij viel ook flink wat regen en smolt alle sneeuw. Door de vorst in de grond konden smelt- en regenwater niet in de grond trekken. Rivieren en kanalen zaten bovendien nog vol ijs. Dit samen veroorzaakte op grote schaal wateroverlast. In de loop van de maand kwam het smeltende ijs in het IJsselmeer in beweging en aan kant van Noord-Holland ontstonden metershoge bergen van kruiend ijs.

De eindcijfers, winter zeer zonnig

Met een gemiddelde temperatuur (december, januari, februari) van -3,0 graden in De Bilt was de winter van 1962-1963 de koudste winter sinds het begin van de metingen in 1901. In het noorden was het nog kouder met in Eelde (nabij Groningen) een gemiddelde temperatuur van -4,3 graden en in Leeuwarden -3,8 graden. Maastricht kwam uit op -3,1 graden en zelfs in Vlissingen was de gemiddelde temperatuur over de hele winter met -1,7 graden ruim onder nul.

Een andere maatstaf voor het vergelijken van koude winters is het koudegetal (hellmanngetal). Hierbij worden over de periode 1 november t/m 31 maart alle gemiddelde etmaaltemperaturen beneden het vriespunt opgeteld (met weglating van het minteken). Bijvoorbeeld: een dag met een daggemiddelde temperatuur van -3 graden levert 3 punten op.

1962-1963 scoorde in De Bilt 337,2 punten en staat daarmee tweede net achter 1946-1947 (348,3 punten). Ter vergelijking: de koudste winter van deze eeuw (2010) scoorde 94,7 punten.

In Eelde, Maastricht en Vlissingen was 1962-1963 wel kouder dan 1946-1947 volgens dit koudegetal. Het meetstation in Leeuwarden bestond in 1947 nog niet.

Lees ook: Dit zijn de koudste winters uit de geschiedenis

De Bilt noteerde in drie maanden: 42 ijsdagen (maximumtemperatuur onder 0) en 81 vorstdagen (minimumtemperatuur onder 0). Op de vorstdagen vroor het 54 keer matig (kouder dan -5 graden) en maar liefst 24 keer streng (kouder dan -10 graden).

Het koude weer ging vaak gepaard met veel zonneschijn. Met 256 uur zon was het in De Bilt zelfs de zonnigste winter van de vorige eeuw! Sinds het begin van de metingen in 1901 waren alleen de winters van 2002 en 2003 nog zonniger.

De winter was verder relatief droog met 135 mm neerslag in drie maanden. Normaal valt in december, januari en februari samen ruim 200 mm. Doordat een groot deel van de neerslag als sneeuw viel, bleef de neerslag absoluut niet onopgemerkt.

The Big Freeze

Ook in de landen om ons heen staat deze winter bekend als één van de koudste winters ooit. In het Verenigd Koninkrijk was het de koudste winter sinds het jaar 1740 en staat de winter van 1962-1963 bekend als: The Big Freeze.

Bronnen: KNMI, Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid ,Wikipedia, Weeronline